WIA-voorschotten hoeven niet terug, verbetering poortwachter

Mensen die een voorschot hebben ontvangen omdat ze wachten op een WIA-beoordeling hoeven dat niet aan UWV terug te betalen. Wie al een deel heeft terugbetaald, krijgt dat geld terug. En mensen die ook nu nog voorschotten krijgen, hoeven niets terug te geven.

Door het Meldpunt WIA van de Landelijke Cliëntenraad (LCR), signalen van de Centrale Cliëntenraad UWV (CC UWV) en de Maatwerkplaats van UWV zelf is de omvang van de problemen duidelijker geworden. Amma Asante: ‘Mooi dat UWV nu met een oplossing komt voor deze mensen. Wie op een beoordeling moet wachten, leeft in onzekerheid. Als dan later blijkt dat iemand een veel lagere of géén uitkering krijgt dan eerst was gedacht en dus voorschotten moet terugbetalen, dan levert dat meteen problemen op. Waar moet iemand dan van leven? Dat knelpunt wordt nu dus opgelost.’ 

Bij het Meldpunt WIA van de LCR zijn talloze meldingen binnengekomen van burgers, werkgevers, verzuim- en re-integratiebedrijven (klik voor Analyse Meldpunt WIA). De rode draad van de verhalen is dat mensen niet weten waar ze aan toe zijn. ‘Sommige mensen hebben meer dan een jaar op een keuring of enig geluid van UWV gewacht. Die hebben ruim 10.000 of zelfs soms 19.000 euro aan voorschotten ontvangen en dat geld moesten ze (deels) terugbetalen. Sommige mensen hebben te weinig weken gewerkt of een te laag inkomen gehad, maar het gaat ook over mensen die blijken minder dan 35% inkomensverlies te hebben. Die krijgen niets en moesten tot op heden soms grote bedragen terugbetalen terwijl ze over die periode geen andere inkomsten hadden. Dit gaat ook om werkgevers. Zij betalen door vertraagde keuringen soms ongewild langer ziektekosten door.’

De LCR heeft gezien dat er naast een tekort aan verzekeringsartsen (voeren de sociaal-medische beoordelingen uit) nog wat speelt: de poortwachtersfunctie van UWV functioneert lang niet altijd goed. Amma Asante legt uit wat hiermee wordt bedoeld: ‘Het ontbreekt aan een toetsing of er überhaupt sprake kan zijn van een WIA-uitkering. Dat had veel problemen kunnen voorkomen. Heeft iemand genoeg weken of uren gewerkt? Is de inkomensterugval groot genoeg? Moet een persoon meteen doorverwezen worden naar de gemeente voor een bijstandsuitkering? Dat is vaak niet gebeurd. Mensen zijn niet goed geïnformeerd of begeleid. Voor deze mensen die van de ene op de andere dag zonder inkomen kunnen komen te zitten, moet een oplossing komen!’

Voorzitter CC UWV Nicolet Mensink voegt daaraan toe: ‘Het zou al prachtig zijn als de informatie voor mensen goed bereikbaar en niet zo versnipperd is. Ik denk aan een soort invulschema waarin je eenvoudig een pad kunt volgen en ziet wat je rechten wel en vooral niet zijn. Of natuurlijk een informatiepunt waar iemand je aan de telefoon kan informeren. Wij dragen dit ook aan bij UWV.’

Het voorbeeld van Eva Gouderak* spreekt boekdelen: ‘Ik heb 11 maanden voorschot ontvangen. In totaal is dat ruim 13.000 euro. Daarna zag een medewerker van UWV dat mijn inkomen te laag was voor een WIA-uitkering. Dat blijkt nu te kloppen. Tussendoor ben ik uren doorgezaagd over de problemen waarom ik niet kon werken. Dat zijn psychische problemen en soms is het best vernederend om vragen te moeten beantwoorden. Als ze hadden opgelet, dan hadden ze mij meteen laten weten dat ik geen recht op een WIA had gehad. Achteraf zei een medewerker verwijtend tegen me dat ik me ook voor een bijstandsuitkering had moeten melden bij mijn gemeente. Maar ik wist dat helemaal niet!’

Amma Asante: ‘Mensen kunnen wel degelijk een arbeidsbeperking hebben ook als ze geen WIA-uitkering krijgen. De WIA is een inkomensverzekering. Dat betekent dat de daling van het inkomen door arbeidsongeschiktheid de basis moet zijn van de uitkering. Niet de arbeidsongeschiktheid zelf. Als die daling 35 procent of minder is, krijgt iemand geen uitkering. Mensen komen van na de ziekteperiode direct in de knel. UWV beoordeelt de mate van arbeidsgeschiktheid door te kijken naar banen die iemand met die beperking wel kan uitoefenen en wat het gemiddelde inkomen is.’

De LCR ziet ook dat mensen vaak verkeerde verwachtingen hebben van een WIA-uitkering. Veel mensen blijven met lege handen achter als zij een laag inkomen of een laag arbeidsongeschiktheidspercentage hebben.

‘Dat is een probleem dat de politiek moet oplossen’, zegt Asante, ‘want deze mensen raken uit beeld. Wij pleiten voor meer begeleiding en ondersteuning tijdens ziekte, herstel en re-integratie op weg naar werk. Wij zijn blij met de eerste stap van UWV om in ieder geval te voorkomen mensen met schulden blijven zitten en om de terugvordering van voorschotten opnieuw te beoordelen. Nog mooier is het als UWV de regie blijft houden om deze groep te bemiddelen naar de vele vacatures bij het UWV werkbedrijf. En dat zowel de persoon zelf als de werkgever en bemiddelaars tijd krijgen met bijvoorbeeld een transitie-uitkering om die stap naar ander werk te zetten.’